شوک افزایش تا ۸۸۰ درصدی عوارض خروج

حسن روحانی، رئیس‌جمهور، هفته گذشته با حضور در صحن علنی مجلس شورای اسلامی لایحه بودجه ۱۳۹۷ را تقدیم مجلس کرد. بر اساس لایحه تقدیمی دولت به مجلس در بودجه ۹۷ عوارض خروج از کشور از ۷۵ هزار تومان به ۲۲۰ هزار تومان افزایش پیدا می‌کند. بر این اساس در سفر دوم به خارج از کشور ۵۰درصد این مبلغ بیشتر می‌شود و برای بار سوم و سفرهای بیشتر نیز این مبلغ به صد درصد افزایش پیدا می‌کند. از طرفی، درحال‌حاضر عوارض خروج از کشور، برای سفرهای زیارتی، ۳۵ هزار تومان و برای سفرهای غیر‌زیارتی ۷۵ هزار تومان است و این جهش سه برابری عوارض خروج از کشور در لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ با موجی از واکنش‌های انتقادی و اعتراضی همراه شد.

بر اساس جدیدترین آماری که از سوی معاونت گردشگری کشور اعلام‌ شده در سال گذشته ۹ میلیون و ۱۹۶ هزار و ۱۴۰ ایرانی به کشورهای خارجی سفر کرده‌اند. همچنین طبق آمارهای بانک جهانی، در سال ۲۰۱۵ نیز بالغ‌بر ۶ میلیون و ۶۲۰ هزار نفر و در سال ۲۰۱۴ نیز ۷میلیون و ۶۹۸ هزار ایرانی به خارج از کشور سفرکرده‌اند. همچنین کشورهایی که در سال ۹۵ ایرانی‌ها بیشترین سفرها را به آنها داشته‌اند به ترتیب ترکیه، عراق، دوبی، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، آلمان و عربستان بوده است. همچنین پیشنهاد دولت درحالی است که حدود شهریورماه با تصمیم بانک مرکزی، پرداخت ارز دولتی به مسافران متوقف شد و متقاضیان سفر به خارج از ایران باید تمامی ارز موردنیاز خود را از طریق بازار آزاد تهیه کنند. اما چه شد که در ایران عوارض خروج از کشور تبدیل به عادتی برای دولت‌ها شد تا پس از سال‌های بعد از انقلاب آن را اجرایی کنند؟

دریافت عوارض خروج از ایرانی‌ها پس از شروع جنگ ایران و عراق برای جبران برخی هزینه‌ها به قوانین کشور اضافه شد. توجیه آن‌هم، کمک به حل بحران اقتصادی ناشی از جنگ ایران و عراق بود. دولت به‌موجب قانون مصوب سال ۱۳۶۴ مکلف شد، از هر مسافری که با گذرنامه دولت جمهوری اسلامی ایران به خارج از کشور مسافرت می‌کند، برای بار نخست در هرسال مبلغ پنجاه ‌هزار ریال و برای بار دوم و بیشتر در همان سال برای هر نوبت، مبلغ یک‌صد هزار ریال به‌عنوان عوارض خروج از کشور دریافت و به‌حساب درآمد عمومی کشور منظور کند. این قانون کودکان زیر هفت سال و شاغلان برخی مشاغل یا موارد خاص را مستثنا می‌کرد و برای زائران هم پنجاه‌درصد تخفیف قائل شده بود.

این عوارض برای توسعه گردشگری به خزانه دولت می‌رود و هیئت‌وزیران هر سه سال یک‌بار با توجه به نرخ تورم مبلغ جدید را تعیین می‌کند. شورای نگهبان در آن زمان در نامه تأیید این قانون نوشت: «حق مسافرت و آزادی سفر از اعمال عادی و حقوق مسلم فردی و اجتماعی هر شخص است که طبق اصل ۲۰ قانون اساسی همگان از آن برخوردارند. سلب این حق در شرایط عادی با موازین شرعی و قانون اساسی مغایرت دارد، ولی نظر به وضع فوق‌العاده فعلی و جنگ تحمیلی با اکثریت آرا تأیید شد.»

واکنش کاربران فضای مجازی به افزایش عوارض خروج
«مگه هنوز جنگ است؟» این یکی از سؤال‌هایی بود که در طول هفته گذشته و بعد از پیشنهاد دولت برای افزایش هزینه عوارض خروج از کشور بارها از سوی کاربران زیادی در شبکه اجتماعی توییتر و اینستاگرام پرسیده شد.  کاربران عمدتاً با استفاده از هشتک «عوارض_خروج_از_کشور» به این موضوع واکنش نشان دادند؛ «به صورت کاملاً جدی این رقم روی مسافرت‌های خارجی طبقه متوسط رو به پایین و ضعیف تأثیر می‌گذارد. یک خانواده ۴ نفره باید ۸۸۰ هزار تومان در سفر اول فقط بابت عوارض خروج از کشور پرداخت کنند.»

این یکی از توییت‌های کاربران شبکه اجتماعی توییتر در انتقاد از افزایش عوارض خروج از کشور بود. این موضوع توسط برخی از کاربران شبکه اجتماعی توییتر دستمایه طنز هم قرار گرفت. یکی از کاربران با طعنه نوشت: «با این عوارض خروج اگر خانوادگی بخوای بری سفر با قاچاقچی صحبت کنی، ارزان‌تر تمام میشه.» اما این موضوع تنها مختص به کاربران فضای مجازی نبود و هنرمندان زیادی به افزایش عوارض خروج از کشور اعتراض کردند. مهدی پاکدل، بازیگر سینما و تلویزیون در اینستاگرام نوشت: «دوستان عزیز، این مردم خیلی بیشتر از اینا شریف‌اند... و با سیلی صورت خودشونو سرخ نگه میدارن!» یا علیرام نورایی، بازیگر سینما و تلویزیون که البته در انتخابات اخیر از روحانی حمایت نکرده بود هم در واکنش به هزینه جدید عوارض خروج از کشور در فضای مجازی نوشت: «خدا رو شکر که زمان انتخابات برای کسی تبلیغ نکردم...جالبه الآن به خاطر این یک موضوع همه به رنگ بنفش دارن حساسیت پیدا می‌کنن! عوارض وجود نگیرن ازمون تا ۱۴۰۰ صلوات.»

برخورد سرد بهارستان نشینان
چند روز بعد از واکنش گسترده کاربران فضای مجازی به افزایش عوارض خروج از کشور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز به این موضوع واکنش نشان دادند و برخی از نمایندگان از رد احتمالی افزایش عوارض خروج از کشور که در لایحه بودجه آمده، صحبت کردند. سعید باستانی، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس با اشاره به اینکه افزایش عوارض خروج مورد مخالفت نمایندگان مجلس قرار می‌گیرد، گفت: «تعداد مسافران ایرانی که در طول سال برای سفرهای زیارتی، تحصیلی، کاری و تفریحی از کشور خارج می‌شوند بالغ‌بر ۱۰ میلیون نفر است، اما آمار دقیقی وجود ندارد که گفته شود چه میزان از این سفرها سفرهای تفریحی است.»

باستانی همچنین افزود: «اگر استدلال دولت این باشد که هم‌وطنانی که به خارج از کشور سفر می‌کنند، درآمد بالایی دارند و باید هزینه خوش‌گذرانی خود را هم بپردازند، باید گفت وقتی مشخص نیست چه میزان از سفرها سفرهای تفریحی است، چرا باید آحاد مردم را درگیر تصمیمی کرد که موجب مضاعف شدن فشار اقتصادی بر آن‌ها می‌شود؟» علیرضا رحیمی، عضو فراکسیون امید مجلس نیز در مطلبی در صفحه اینستاگرام خود با تأکید بر اینکه با افزایش سه برابری عوارض خروج از کشور در بودجه ۹۷ مخالف است، نوشت: «در افزایش سه برابری و پلکانی عوارض خروج از کشور فشار بر هم‌وطنان نادیده گرفته ‌شده و فقط افزایش درآمد دولت دیده‌ شده است لذا پیشنهاد می‌کنم اگر قرار است افزایشی صورت گیرد، اول از سفر مقامات و کارکنان دولت آغاز کرده و از این سفرها عوارض مضاعف دریافت کنید نه از سفرهای عادی مردم.»

او ادامه داد: «متأسفانه رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از این افزایش عوارض غیر کارشناسی هم دفاع کرده و به دلیل اینکه آمار خروج گردشگران از آمار ورود گردشگر خیلی بیشتر است خواستار اعمال این افزایش بی‌مبنا شده است.» این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس همچنین ابراز امیدواری کرد که نواقص و موارد غیر کارشناسی لایحه بودجه ۹۷ در کمیسیون تلفیق بودجه و صحن مجلس شورای اسلامی ترمیم و جبران شود.

استدلال‌های دولتی‌ها برای حمایت از افزایش عوارض
بعد از جاروجنجال‌های زیادی که بحث افزایش عوارض خروج از کشور در فضای مجازی به راه افتاد، دولتی‌ها هم دست‌به‌کار شدند و در گفتگوها و اظهارنظرهایی از افزایش سه برابری عوارض دفاع کردند. محمود واعظی، رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور اولین چهره‌ای بود که از داخل دولت به اعتراض کاربران شبکه‌های اجتماعی و چهره‌های سیاسی به عوارض خروج از کشور واکنش نشان داد. او در گفتگویی با اشاره به اینکه درآمد حاصل از افزایش عوارض خروج از کشور و کاهش بودجه یارانه نقدی، صرف مواردی چون بیمه سلامت و کمک به اقشار ضعیف جامعه می‌شود گفت: «با وجود این‌ قطعاً دولت همواره به نظرات مردم توجه کرده است و هر جا تصمیم گرفته‌شده توسط دولت، با عکس‌العمل اجتماعی مناسبی مواجه نشده، نظر نهایی خود را با خواست مردم تطبیق داده است.»

او همچنین گفت: «من هم در فضای مجازی با این انتقادات مواجه شده‌ام. به‌هرحال کسانی که بودجه را طراحی کردند به دنبال این بودند که در این بودجه موضوع عدالت و رسیدگی به طبقات محروم جامعه بیشتر موردتوجه قرار گیرد. رئیس‌جمهور هم قول داده‌اند که تا سال ۱۴۰۰ فقر مطلق را از بین ببرند.» اما بودند افرادی از داخل دولت که دست به توجیه نزدند و خیلی رک و صریح از افزایش عوارض خروج از کشور دفاع کردند؛ محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت که در برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه ۲، دخل‌وخرج دولت در سال ۹۷ را شفاف‌سازی می‌کرد، در توجیه اقدام افزایش عوارض خروج، با کنایه به «دارندگی و برازندگی» 

اشاره کرد و گفت: «افرادی که به کشورهای خارجی می‌روند یک مقدار هم به گردشگری کشور خودشان کمک کنند. ما از آنها سپاس گزاریم و این را یک مشارکت عمومی در توسعه زیرساخت‌های گردشگری کشور تلقی می‌کنیم، به همین خاطر هم در بودجه سال ۹۷ برای گردشگری منابع ویژه‌ای در نظر گرفته‌ایم.» او همچنین گفت: «زمینه توسعه برای گردشگری در داخل کشور فراهم شده است، بااین‌حال همه گلایه دارند چرا به موزه‌ها و آثار باستانی رسیدگی نمی‌شود. سازمان میراث فرهنگی نیز انتظار دارد برای جذب گردشگر فرصتی را ایجاد کنیم، اما همه باید در این مورد مشارکت داشته باشیم، همان‌طور که به کشورهای دیگر می‌رویم، به کشور خودمان هم بپردازیم و زیرساخت‌های گردشگری را فراهم کنیم.» نوبخت همچنین گفت: «در همه دنیا این‌گونه است، رئیس‌جمهور یکی از همین کشورهای همسایه اعلام کرد که نه‌تنها هتل‌ها، بلکه راه‌ها و جاده‌ها را بخش خصوصی می‌سازد و دولت هیچ مبلغی پرداخت نمی‌کند. ما هم می‌توانیم چنین مشارکتی داشته باشیم.»

علی‌اصغر مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گفته است: «پیش‌ازاین از هر عوارض خروجی مبلغی معادل ۱۰ هزار تومان به سازمان میراث اختصاص می‌یافت و با این افزایش مبلغ اختصاصی به سازمان ۴۰ هزار تومان خواهد شد.»  

مونسان همچنین گفته که درآمد جدید به توسعه گردشگری اختصاص خواهد یافت و پیش‌بینی کرده  است که «مبلغ دریافتی، ۱۶۰ میلیارد تومان در این حوزه افزایش یابد». این استدلال رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بی‌پاسخ نماند و سیده فاطمه ذوالقدر، عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون فرهنگی مجلس مطرح کرد که: «اگر استدلال مدیران دولتی این باشد که با این افزایش، درآمد سازمان میراث فرهنگی نیز از ۱۰ هزار تومان به ازای هر سفر به ۴۰هزار تومان افزایش می‌یابد، باید بگوییم راهکار افزایش درآمد این سازمان شیوه‌ای که دولت در لایحه پیشنهاد داده است، نیست. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باید بسترهای صنعت گردشگری را به نحوی رونق دهد که از ناحیه سفر مسافران خارجی به ایران درآمدهایش افزایش یابد نه اینکه فشار را بر مردم خودمان افزایش دهد تا ضعف مدیریتی خود را جبران کند».